285 - درس تفسیر قرآن سوره مبارکه بقره

گزیده درس تفسیر سوره بقره:
در جلسات قبل طی بیش از 280 جلسه سوره حمد «ام القرآن» را تفسیر کردیم. از این جلسه بحث ما در مورد تفسیر سوره مبارک «بقره» آغاز می‌شود. قبل از اینکه به متن آیات وارد شویم لازم می‌بینم توضیح کوتاهی درباره ویژگی‌های کلی این سوره مبارک ارائه بدهم.
علت نامگذاری این سوره به بقره در روایات زیادی از اهل بیت(ع) آمده است. به این دلیل این سوره به بقره اشتهار یافته است که داستان گاو بنی اسرائیل در آیات 67 تا 73 این سوره آمده است به همین خاطر این سوره را به نام سوره بقره نام‌گذاری شده است.
فضائل سوره بقره:
چند فضیلت در روایات اهل بیت(ع) برای این سوره بیان شده است. یکی از تعبیرها سنام قرآن است سنام، به معنی قله و اوج چیزی است. هر چیزی قله‌ و اوجی دارد که اوج قرآن سوره مبارک بقره است.
یکی دیگر از تعبیرات اهل بیت(ع) درباره این سوره فسطاط القرآن است. فسطاط به معنی خیمه است بسیاری از احکام دین اسلام در این سوره مطرح شده است. این سوره به سید القرآن نیز مشهور شده است .
رسول گرامی اسلام می‌فرماید:« سرور سخن قرآن است و سید القرآن، سوره البقره است و آیت الکرسی هم سید آیات بقره است».
امیر مومنان علی(ع) سوره بقره را جمال القرآن معرفی می‌کند. امام معتقد بودند زیبایی قرآن در دو سوره بقره و آل‌عمران نمود پیدا کرده است.
یکی دیگر از تعبیرهایی که فضیلت این سوره را می‌رساند کلمه زهراست. کلمه زهرا به معنای درخشان پر فروع است به همین دلیل حضرت فاطمه (س) را زهرا نامیدند. یکی از اسامی سوره بقره زهرا است پیامبر(ص) می‌فرماید: «بخوانید قرآن را که شفیع شما در روز قیامت می‌شود و بخوانید دو زهرا یعنی بقره و آل عمران را».
سایبان محشر یکی دیگر از فضائل این سوره است. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: « سوره بقره در روز قیامت مانند یک چتر بالای سر کسانی که این سوره را تلاوت می‌کردند می‌ایستد و در روز قیامت از آنها دفاع و شفاعت می‌کنند».
از پیامبر(ص) سوال کردند چه سوره‌ای از سوره‌ها و آیه‌ای از قرآن فضیلت بیشتری دارد؟ پیامبر(ص) در پاسخ فرمودند سوره بقره و آیات آیت الکرسی فضیلت بیشتری دارد.
مطلب دیگری که در این باره گفتنی است مکان نزول این سوره است. سوالی که همیشه مطرح است این است که آیا سوره بقره مدنی یا مکی است؟ این سوره به استثنای آیه 281 که در حجة الوداع در اواخر عمر پر برکت رسول گرامی نازل شده است همه آیات در مدینه نازل شده است.
تعداد آیات این سوره براساس شمارش کوفیان 286 آیه است قرآن فعلی هم همین تعداد است؛ بر اساس شمارش اهل حجاز سوره بقره 285آیه دارد و بر اساس شمارش اهل بصره 287آیه است نه اینکه متن آیات کم و زیاد است بلکه تنظیم‌ها متفاوت است.

حروف مقطعه
سوره بقره با حروف مقطعه آغاز می‌شود. حرف مقطعه یعنی حروف جدا از هم. الف، لام، میم در قرائت جدا خوانده می‌شود اما در نوشتن سر هم نوشته می‌شود. 29 سوره از سوره‌های قرآن با حروف مقطعه آغاز می‌شود و در مجموع 78 حرف مقطعه در قرآن وجود دارد که اگر حرفی که تکرار شده‌اند حذف شوند 14 حرف مقطعه در قرآن وجود دارد الف، لام، میم آغاز سوره‌های بقره، آل‌عمران، روم، لقمان و سجده آمده است.
این حروف را حروف رازآمیز هم نام‌گذاری کرده‌اند از عصر نزول تاکنون درباره معنای این حروف سخن‌ها گفته شده است نکته اصلی اینجاست که چرا گزارش معتبری در دست نیست که اصحاب پیامبر درباره معنای این حروف از ایشان سوالی پرسیده باشند و پیامبر جواب داده باشد. یک روایت از «انس بن مالک» نقل شده است که یک عرب بادیه‌نشین از پیامبر معنای حا میم را پرسید و به پیامبر گفت ما در زبان عرب نمی‌توانیم چنین سابقه‌ای را در نظر بگیریم حضرت در پاسخ فرمود: «این آغاز نامها و ابتدای سوره‌هاست» البته این روایت نه معتبر است و نه معنایی از آن درک می‌شود.