زمینه پیدایش «ریب» نسبت به انبیاء در قلب انسان

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، آیت‌الله محمد محمدی ری‌شهری، تولیت آستان عبدالعظیم حسنی در جلسه تفسیر قرآن کریم ذیل آیه« ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ...: اين است كتابى كه در حقانيت آن هيچ ترديدى نيست»(بقره/ ۲) گفت: این آیه به روشنی به حقایق غیرقابل تردید قرآن اشاره می‌کند. در جلسه گذشته در خصوص تبیین معنای «رَيْبَ» بحث کردیم. ریب، به معنی شک است ولی به هر شکی ریب گفته نمی‌شود؛ ریب، شکی است که ناشی از بدبینی و از اضطراب روانی باشد.
این مفسر قرآن افزود: بدبینی نسبت به حقایقی که انبیاء آورده‌اند ناشی از گناه است. گناه با اضطراب روانی و شک در حقایق دینی همراه می‌شود؛ البته هر اضطرابی ناشی از گناه نیست و هر اضطرابی ناشی از گناه نیست.
وی در ادامه گفت: قرآن مدعی است که حقانیتش قابل کتمان نیست و اگر کسی تردید کند، تردید او به ۲ گونه نمود پیدا می‌کند یک دسته از تردیدها ریشه در گناه دارند و دسته دیگر ریشه در گناه ندارند. اینجا چند پرسش مطرح است چه حقانیت‌های را خداوند غیرقابل انکار می‌داند؟ چه کسانی درباره حقانیت خداوند شک نمی‌کنند؟ آیا شک درباره حقانیت قرآن قابل زوال است؟
وی در پاسخ به پرسش نخست گفت: اولین حقیقتی که قرآن کریم آن را غیر قابل تردید می‌داند «وجود خداوند» است خداوند می‌فرماید: « قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى قَالُواْ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُنَا تُرِيدُونَ أَن تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَآؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ: پيامبرانشان گفتند مگر درباره خدا پديد آورنده آسمانها و زمين ترديدى هست او شما را دعوت مى‏‌كند تا پاره‌‏اى از گناهانتان را بر شما ببخشايد و تا زمان معينى شما را مهلت دهد گفتند شما جز بشرى مانند ما نيستيد مى‏‌خواهيد ما را از آنچه پدرانمان مى‏‌پرستيدند باز داريد پس براى ما حجتى آشكار بياوريد»(ابراهیم/۱۰) پیامبران الهی به مخاطبان خود می‌گفتند آیا وجود خداوند قابل تردید است؟ وجود خداوند از نظر قرآن قابل تردید نیست و اگر کسی عقل داشته باشد نمی‌تواند به حقانیت خداوند شک کند. از یک عرب بادیه نشین پرسیدند دلیل وجود خداوند چیست؟ وی در پاسخ گفت: «اگر مدفوع گوسفندی در راهی باشد مشخص می‌شود که گوسفندی از آن مسیر رد شده است چگونه می‌توان گفت این آسمان و زمین بدون خالق آفریده شده است». پس از دید قرآن انسان عاقل در وجود خداوند شک نمی‌کند.
وی در ادامه گفت: دومین چیزی که از نظر قرآن قابل شک نیست خود «قرآن» است. در چندین آیه حقانیت قرآن مطرح شده است « تَنزِيلُ الْكِتَابِ لَا رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ: نازل شدن اين كتاب كه هيچ [جاى] شك در آن نيست از طرف پروردگار جهان‌هاست»(السجده/۲) بیش از ۱۴۰۰سال است که قرآن فرموده است اگر می‌توانید آیه‌ای چون قرآن بیاورید « وَمَا كَانَ هَذَا الْقُرْآنُ أَن يُفْتَرَى مِن دُونِ اللّهِ وَلَكِن تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ الْكِتَابِ لاَ رَيْبَ فِيهِ مِن رَّبِّ الْعَالَمِينَ: و چنان نيست كه اين قرآن از جانب غير خدا [و] به دروغ ساخته شده باشد بلكه تصديق [كننده] آنچه پيش از آن است مى‏‌باشد و توضيحى از آن كتاب است كه در آن ترديدى نيست [و] از پروردگار جهانيان است»(یونس/۳۷).
ری‌شهری اظهار کرد: سومین چیزی که در قرآن غیرقابل شک است «قیامت» است. «فَكَيْفَ إِذَا جَمَعْنَاهُمْ لِيَوْمٍ لاَّ رَيْبَ فِيهِ وَوُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَّا كَسَبَتْ وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ: پس چگونه خواهد بود [حالشان] آنگاه كه آنان را در روزى كه هيچ شكى در آن نيست گرد آوريم و به هر كس [پاداش] دستاوردش به تمام [و كمال] داده شود و به آنان ستم نرسد»(آل‌عمران/۲۵) قرآن می‌فرماید: «امکان ندارد انسان در روز قیامت تعقل کند و آن را نپذیرد». در ۳ مورد قرآن تعبیر «لَا رَيْبَ فِيهِ» را بیان کرده است.
وی در ادامه گفت: حال این پرسش مطرح می‌شود که چرا بعضی از افراد در حقانیت قرآن، قیامت و خداوند تردید می‌کنند؟ مبدا تردید در حقایق غیر قابل تردید در چیست؟ مردم در برابر ادراک حقایق روشن ۲دسته‌اند، عده‌ای که این حقایق را روشن و بدیهی می‌بینند و عده‌ای که دیده بصیرت آن‌ها کور است و شک می‌کنند. افرادی که از سلامتی عقلی برخوردار هستند دلایل وجود قیامت و نبوت را ملاحظه می‌کنند و می‌پذیرد مانند« وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ: و كسانى كه از دانش بهره يافته‏‌اند مى‏‌دانند كه آنچه از جانب پروردگارت به سوى تو نازل شده حق است و به راه آن عزيز ستوده[صفات] راهبرى مى‏‌كند» (سبا/۶).
تولیت آستان عبدالعظیم حسنی افزود: اگر بخواهم اسلام را در چند عبارت خلاصه کنم می‌گویم گام گذاشتن در مسیر حق و عدالت و دور شدن از انجام اعمال باطل. پس خلاصه دعوت انبیاء انجام احسان ونیکویی و دور شدن از انجام اعمال باطل.
وی در ادامه گفت: اما چه کسانی در قیامت تردید می‌کنند؟ در پاسخ باید بگویم کسانی که دچار آلودگی فکری و قلبی هستند. خداوند می‌فرماید: «قلب این افراد زنگ زده است» و وقتی قلب کسی زنگ بزند در خدا، قیامت و نبوت شک می‌کند؛ این‌ها افرادی هستند که درهای گناهان را برای خود باز و راه‌های شهوت‌رانی را هموار کرده‌اند و شیطان بر آن‌ها چیره شده است و وقتی انسان این‌گونه شد در حقانیت خداوند شک می‌کند. خداوند می‌فرماید: «اگر در خود دقت کند خداشناس می‌شوید».
ری‌شهری در آخر گفت: در پاسخ به این پرسش که چه کسانی در قرآن، خداوند و قیامت شک می‌کنند باید بگویم آن‌هایی که ذهن‌شان آلوده است؛ و این آلودگی‌ها باعث می‌شود به دلایل گوش ندهند و قلب‌های آن‌ها زنگ بزند. به امید خداوند در جلسات آینده به‌دیگر پرسش‌ها پاسخ خواهم داد.