تعادل میان عقل و نقل در پژوهش‌های دارالحدیث، ‌بر اساس دیدگاه آیت الله ری شهری

حجت‌الاسلام والمسلمین استاد سیدمحمدکاظم طباطبایی، رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث در آیین نکوداشت اندیشه های کلامی آیت الله ری شهری (ره) که به همت انجمن کلام اسلامی حوزه و با مشارکت و همکاری پژوهشگاه قرآن و حدیث، دانشگاه تهران و با همکاری برخی از مراکز و مؤسسات علمی و آموزشی قم برگزار شد در تبیین شیوه فکری، آثار علمی و رویکرد نواندیشانه آیت‌الله ری‌شهری در دانش‌های دینی و مهدویت گفت: با توجه به جامع‌نگری علمی آیت‌الله ری‌شهری، ایشان در همه پروژه‌های پژوهشگاه قرآن و حدیث، از طراحی تا اجرا، حضور مستقیم داشتند. ساختار علمی مجموعه‌ها از جمله دانشنامه امام حسین علیه السلام، حکمت‌نامه فاطمی و به‌ویژه دانشنامه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، بر پایه طرحی کلان بود که خود ایشان تدوین کرده بودند؛ طرحی که ارتباط دقیق میان بخش‌های پژوهشی و موضوعات اعتقادی را تضمین می‌کرد.

وی افزود: اکنون که حجت‌الاسلام مسعودی نیز به عنوان مدیر دانش­نامه نگاری پای کار آمده‌اند، انتظار می‌رود این مسیر با همان انسجام و اقتدار علمی ادامه یابد. روح اندیشه آیت‌الله ری‌شهری همچنان در طراحی این طرح‌ها جاری است.

ایشان در ادامه، به محور اندیشه‌ای آیت‌الله ری‌شهری اشاره کرد و اظهار داشت: نگاه ایشان به نبوت و امامت، نگاهی پویا و معاصر بود؛ یعنی بر حضور نبی یا امام در زمان حال تأکید داشتند. برخلاف برخی دیدگاه‌ها پیش از انقلاب که مباحث کلامی را انتزاعی و بی‌تأثیر در زندگی اجتماعی می‌دانستند، آیت‌الله ری‌شهری معتقد بود باید نقش امام را در زندگی امروز بازتعریف کرد و این باور را در سطوح فکری و رفتاری جامعه جاری ساخت.

حجت‌الاسلام والمسلمین استاد طباطبایی افزود: از اوایل دهه ۱۳۷۰، ایشان بر محور قرار دادن سیره سیاسی امیرالمؤمنین علیه‌السلام تأکید داشتند تا از دل آن اصول و راهکارهایی برای اداره زندگی اجتماعی امروز استخراج شود. به همین جهت در دانشنامه‌های پژوهشگاه قرآن و حدیث نیز سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام از زاویه کاربردی و تمدنی تحلیل شده است.

ایشان افزود: نگاه آیت‌الله ری‌شهری در دانشنامه امام حسین علیه السلام سبب شد تصویر امام به عنوان الگوی زنده عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی در روزگار معاصر تبیین شود.

وی اظهار داشت: در دانشنامه حضرت فاطمه سلام الله علیها نیز بخش زیست‌نامه ذیل حکمت‌نامه فاطمی تنظیم شد تا حکمت و اندیشه سیاسی و اجتماعی حضرت به صورت منسجم ارائه شود. در دانشنامه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اما این نگرش شکوفاتر شد، چراکه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف محور امید، عدالت جهانی و آینده‌نگری در اندیشه اسلامی است.

رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث با اشاره به ساختار علمی نگارش دانشنامه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف گفت: در این پروژه نزدیک به بیست نفر به‌صورت فعال همکاری داشتند. نگارش هر "بیان" ابتدا توسط پژوهشگران انجام می‌شد و سپس در جلسه‌ای سه‌چهارنفره با حضور آیت‌الله ری‌شهری بررسی و اصلاح می‌گردید. اگر متنی مطابق معیارهای پژوهشی نبود، ایشان خود دست‌به‌قلم می‌شدند و دوباره می‌نوشتند. چنین دقت و حساسیتی راز انسجام علمی آثار ایشان است.

ایشان در بخش دیگری از سخنان خود با بررسی دیدگاه عقلانی آیت الله ری شهری گفت: در دوره نگارش دانشنامه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، حدود پنجاه‌وسه دلیل عقلی از متکلمان برای اثبات وجود امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بررسی شد. در تحلیل‌های انجام‌شده مشخص شد که این دلایل تنها اصل وجود حجت الهی را اثبات می‌کنند، نه وجود شخص امام مهدی خاص. این تمایز مهمی بود که در دانشنامه ثبت شد تا جایگاه عقل در کنار نقل به درستی تعریف شود.

وی افزود: از نظر آیت‌الله ری‌شهری، عقل جایگاه مؤیدی دارد نه بدیل وحی. ادله عقلی می‌توانند اعتماد انسان را به آیات و روایات تقویت کنند، اما نمی‌توانند به‌تنهایی جایگزین نصوص شوند. این مبنا باعث شد روش‌شناسی پژوهشی پژوهشگاه قرآن و حدیث بر تعادل میان عقل و نقل استوار گردد.

حجت‌الاسلام والمسلمین استادطباطبایی در پایان تأکید کرد: آنچه باید حفظ شود، روح علمی و دینی آیت‌الله ری‌شهری است؛ روحی که بر پیوند میان معرفت دینی و واقعیت اجتماعی تأکید داشت. بلوغ اندیشه مهدویت، معرفت اهل‌بیت علیهم‌السلام و سیره‌پژوهی کاربردی، میراث ماندگار آن بزرگ‌مرد است. استمرار این مسیر وظیفه امروز ماست؛ مسیری که بر پیوند پژوهش، تربیت شاگرد، ترویج معارف اهل‌بیت علیهم السلام و نگاه تمدنی به دین استوار بود.

شایان ذکر است آیین نکوداشت اندیشه های کلامی آیت الله محمد محمدی ری شهری (ره) به همت انجمن کلام اسلامی حوزه و با مشارکت و همکاری پژوهشگاه قرآن و حدیث، دانشگاه تهران و با همکاری برخی از مراکز و مؤسسات علمی و آموزشی قم و با سخنرانی حجج اسلام و المسلمین آقایان؛ استاد محمدتقی سبحانی، استاد عبدالهادی مسعودی، استاد رضا برنجکار، استاد علی راد و استاد سیدمحمدکاظم طباطبایی در روز پنجشنبه 22 آبان ماه 1404 از ساعت 8:30 تا 11 در سالن همایش انجمن های علمی حوزه برگزار شد.